12 maja – Międzynarodowy Dzień Pielęgniarki i Położnej

Było sobie pielęgniarstwo …

Pielęgniarstwo jest – lub powinno być – bezkrytycznym aktem troski, współczucia i empatii.
Powinno nam przypominać o naszej zdolności darzenia człowieka uczuciem.
Jeśli poziom rozwoju społeczeństwa wyraża się tym, jak traktuje ono swoich najsłabszych
obywateli, to sam akt opieki staje się miarą człowieczeństwa – Christie Watson.

Człowiek od zawsze walczy z różnymi, mniej lub bardziej niebezpiecznymi chorobami, radzi sobie ze skutkami nieszczęśliwych wypadków i próbuje ustrzec się przed schorzeniami. Na szczęście w tych zmaganiach nie jest osamotniony. Towarzyszą mu pełne empatii i współczucia, a na dodatek wyposażeni w praktyczną wiedzę na temat ludzkiego organizmu, różnych metod potęgowania zdrowia, pielęgnowania i leczenia – pielęgniarki i pielęgniarze.

Pracownicy medyczni pojawiają się w naszym życiu już w chwili narodzin i towarzyszą nam do końca naszych dni. Co o pielęgniarkach/pielęgniarzach wiemy, pomimo, że każdy z nas ma jakieś wyobrażenie o tym, czym zajmuje się pani pielęgniarka, które wynika, że jedni spotkali ją osobiście na swojej drodze, inni znają ją raczej z opowiadań lub mają o niej stereotypowe myślenie. W mojej opinii jest niezbędnym ogniwem w zespole terapeutycznym, bez którego przywracanie zdrowia byłoby po prostu obecnie niemożliwe.

Pielęgniarstwo – co mówi historia
Dawno, dawno temu … w starożytnej Grecji świątynie Asklepiosa, pełniły funkcje szpitali a chorymi opiekowały się kapłanki. Zadanie opieki nad chorymi ułatwił im słynny Hipokrates, zwany „Ojcem medycyny”, który w swoich dziełach zawarł praktyczne wskazówki dotyczące m.in. higieny, opatrywania ran, przygotowywania kompresów czy żywienia pacjentów. W Cesarstwie Rzymskim rannymi i chorymi zajmowali się niewolnicy, a opieka i pielęgnacja chorych w domach tradycyjnie pozostawała w rękach kobiet. W początkach chrześcijaństwa zaczęto organizować przytułki dla ludzi potrzebujących pomocy, które z czasem nabierały cech szpitali. Pracę w nich podejmowały kobiety nie obciążone obowiązkami domowymi. Najczęściej były to kobiety niezamężne i wdowy. Wiek V n.e. zapoczątkował tworzenie zgromadzeń zakonnych, które niemal całkowicie przejęły opiekę nad chorymi w szpitalach powstających przy klasztorach, gdzie młode kobiety z bogatych rzymskich rodzin opiekowały się chorymi. W Średniowieczu szpitale powstawały przy klasztorach, a ulgę osobom cierpiącym starali się nieść zakonnicy: Benedyktyni, czy Franciszkanie. Wiek XIV to upadek pielęgniarstwa. Zgromadzenia zakonne nie były w stanie otoczyć opieką wszystkich osób potrzebujących pomocy. Opiekę nad chorymi zaczęto powierzać osobom świeckim, posługaczkom nie posiadającym przygotowania do tak odpowiedzialnej pracy. Wiek XVI poziom opieki i pielęgnacji diametralnie się obniżył, a wraz nim pogarszała się opinia o osobach wykonujących te zadania. Niezbędne były reformy, których podjął się kościół i dla zapewnienia opieki chorym i potrzebującym powołał zgromadzenia: bonifratrów – braci szpitalnych 1540, sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo 1633. Niemal dwa wieki później w 1836 r. Teodor Fiedlner założył protestanckie zgromadzenie diakonis, których zadaniem było pielęgnowanie chorych w szpitalach i domach oraz opieka nad starcami i więźniami. Zgromadzenia prowadziły szkolenia z wiedzy ogólnej i medycznej oraz nauczanie praktyczne.

Narodziny zawodu
Początki pielęgniarstwa datuje się na przełom XIX i XX wieku. Przyczyniły się do tego przemiany społeczno-polityczne oraz ekonomiczne na świecie. Zawodowy status dała pielęgniarkom dopiero Florence Nightingale tworząc w XIX stuleciu podstawy edukacji, podkreślając, że w tej profesji nie mniej istotne są cechy osobowości, życzliwość i chęć niesienia pomocy. Pierwszą, profesjonalną, świecką szkołę dla przyszłych pielęgniarek założyła w Londynie w 1860 roku. „Dama z lampą” (taki przydomek twórczyni nowoczesnego pielęgniarstwa nadali Anglicy) starała się poprawić jakość opieki i zmienić wizerunek pielęgniarki w świadomości społecznej. Uważała, że pielęgniarstwo jest zawodem, który powinny wykonywać kobiety niezamężne, inteligentne, kulturalne bardzo dobrze wykształcone o niekwestionowanej moralności. W realizacji tych ambitnych zamierzeń pomógł z pewnością Henryk Dunant, który w 1864 roku stworzył Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Do zadań tej organizacji należało m.in. tworzenie świeckich szkół pielęgniarskich. Uporządkowanie wiedzy dotyczącej opieki nad chorym i profesjonalna edukacja miała jeszcze jeden pozytywny aspekt: znaczny wzrost jakości opieki medycznej.

W 1899 roku powstała Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (International Council of Nurses – ICN), która ustaliła uniwersalne, obowiązujące na całym świecie, standardy obejmujące m.in.: jednolity system kształcenia, kryteria naboru osób, które chciałyby wykonywać ten zawód, zasady etyki pielęgniarskiej i regulacje prawne.

Polskie początki pielęgniarstwa
Na przełomie XIX i XX wieku nasze Państwo formalnie nie istniało, a jego terytorium podzielone było między trzech zaborców: Austrię, Prusy i Rosję. W każdym z tych rejonów poziom życia, aktywność Polaków, rozwój nauki wyglądał zupełnie inaczej.

W 1935 roku Sejm Polski uchwalił, pierwszą w historii, ustawę regulującą zasady dotyczące pracy pielęgniarki obejmujące m.in. podstawy edukacji, umiejętności i wiedzę medyczną.

Warto podkreślić z jak ogromnym niebezpieczeństwem i ryzykiem wiąże się pielęgnowanie chorych i rannych w czasie wojny. Pielęgniarki wspierały żołnierzy polskich na wszystkich frontach, brały udział w ruchu oporu, organizowały szpitale polowe i punkty medyczne ryzykując własnym zdrowiem i życiem.

Współczesne pielęgniarstwo – jakie jest oraz jego rola w XXI wieku?
Ewolucja i rewolucja nie omijała zawodu pielęgniarki. Tak jak zmieniał się cały świat, szybki postęp w różnych dziedzinach nauk, tak również zmieniała swoje oblicze medycyna, a w niej szeroko pojęte pielęgniarstwo. Pielęgnowanie jest działalnością zawodową pielęgniarki. Według definicji, praca pielęgniarki polega na „pomaganiu i towarzyszeniu człowiekowi w zdrowiu, chorobie i niepełnosprawności, a ponadto kształtowaniu umiejętności samoopieki w celu utrzymania komfortu życia codziennego w zdrowiu, życia w cierpieniu i życia z chorobą (Górajek-Jóźwik)”. Przy czym największy nacisk kładzie się na pomaganie, wspieranie i towarzyszenie człowiekowi oraz nauczeniu go samoopieki, aby mógł osiągnąć optymalny poziom zdrowia.

Proces kształcenia i przygotowania do zawodu pielęgniarki/pielęgniarza oparty jest na szerokim zakresie wiedzy z wielu dziedzin i umiejętnościach zawodowych zdobytych nie tylko w trakcie wieloletniej nauki ale również w trakcie całej pracy zawodowej jest on rozszerzany i pogłębiany.

Współczesne pielęgniarstwo ulega ciągłym przeobrażeniom. Zmiany zachodzące w nim były i nadal są wynikiem zachodzących przekształceń zarówno politycznych, jak i gospodarczo-społecznych. Postępująca i nieuchronna profesjonalizacja pielęgniarstwa stawia przed personelem pielęgniarskim coraz to nowe wyzwania. Współczesna pielęgniarka/pielęgniarz obecnie posiada szeroką wiedzę m.in. z medycyny, nauk o zdrowiu, psychologii, rehabilitacji, dietetyki, fizjoterapii, farmakologii, ratownictwa medycznego, socjologii, zarządzania, organizacji pracy. Współczesna pielęgniarka/pielęgniarz to osoba samodzielna w działaniu, obejmującym pielęgnowanie pacjentów, ale również aktywny członek zespołów interdyscyplinarnych, koordynator indywidualnej opieki nad pacjentem, współpracujący ze specjalistami z zakresu ochrony zdrowia i wszystkich dziedzin medycyny.

Zawód pielęgniarka/pielęgniarz współcześnie to profesjonalizm w samodzielnym podejmowaniem odpowiedzialnych i autonomicznych decyzji dotyczących pielęgnowania. To szczególna rola w zespole pielęgnacyjno-terapeutycznym, w którym pielęgniarka/pielęgniarz jest również:
– rzecznikiem pacjenta na forum zespołu, dba o jego sprawy i dobro,
– doradcą w kwestii zdrowia, postępowania w danej sytuacji zdrowotnej,
– opiekunem uzupełniającym lub wykonującym, w przypadkach, gdy pacjent sam nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb,
– edukatorem, który kształtuje postawy, uczy samoopieki, motywuje do zmian,
– przewodnikiem w działaniach zmierzających do określonego celu, jakim jest zdrowie szeroko pojmowane,
– powiernikiem godnym zaufania, okazującym empatię i wsparcie.

Obecnie nowe uprawnienia do ordynacji leków oraz kontynuowania recept, rozszerzają kompetencje pielęgniarki/pielęgniarze co zapewnia pacjentom ciągłości leczenia, a osoby wykonujące ten zawód stają się partnerami dla lekarzy.

Zmienia się świat zmienia się zawód pielęgniarki/pielęgniarza i zmieniają się pacjenci. Współcześni pacjenci są bardziej wymagający i pragną wiedzy w temacie ich stanu zdrowia czy choroby. Znają swoje prawa i jeśli zaczynają chorować, często stają się skarbnicą wiedzy w danej dziedzinie, dążą do poznania wszelkich informacji, które mogą im pomóc w wyzdrowieniu. Tutaj pielęgniarki/pielęgniarze mają świetną okazję do wsparcia wiedzy pacjentów w obszarze terapeutycznym, diagnostycznym czy leczniczym. Również otwarci na nowinki medyczne i możliwości cyfrowe będą przewodnikami po usługach cyfrowych dla swoich podopiecznych, jak poruszać się po zawiłościach systemu opieki zdrowotnej.

W tym wszystkim współczesna pielęgniarka/pielęgniarz musi się odnajdywać. Wielokrotnie zdarza się, iż natłok obowiązków przesłania holistyczne podejście do człowieka. Coraz częściej brakuje czasu, aby zatrzymać się nad sytuacją poszczególnych osób, wysłuchać ich problemów, wspólnie zastanowić się, jakie działania podjąć. Trzeba pamiętać, że ten zawód to również ludzie którzy w swej działalności zawodowej potrzebują również wewnętrznej siły i motywacji.

Zastanówmy się wszyscy – nie tylko osoby wykonujące zawód pielęgniarki/pielęgniarza – jaki dalszy ciąg może być tych „opowieści”. Wiemy jak się zaczęło ale pamiętajmy, że każdą historię piszą ludzie…

A jednak jest to najbardziej niedoceniania ze wszystkich profesji. Każdy, kto na ścieżce zawodowej zetknął się z rakiem, pojmuje jednak istotę pielęgniarstwa i je ceni, bo wie być może, że gdy człowiek staje u kresu, to nie remedium, które zresztą często już nie działa, liczy się najbardziej.” –
Christie Watson

… i życzę Wszystkim osobom wykonującym zawód pielęgniarki oraz tym którzy planują go wykonywać, aby tak jak każda bajka miała bardzo dobre zakończenie i była znana na całym świecie. A morał z niej płynący nauką dla Wszystkich.

Jolanta Meller,
Kierownik Działu Obsługi Ambulatoryjnej i Rejestracji i Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej -Curie, PIB, Warszawa

Materiał został przygotowany w ramach Programu Zdrowotnego dla Płocka realizowanego przez PKN ORLEN przy współpracy z Narodowym Instytutem Onkologii w Warszawie oraz Instytutem Gruźlicy i Chorób Płuc w warszawie znajdziesz na https://www.pib-nio.pl/

Źródła:

Zarzycka D. Ślusarska B. Pielęgnowanie-ewolucja pojęć. W: Podstawy pielęgniarstwa. Tom I. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo. Zarzycka D, Zahradniczek K, Ślusarska B (red.). Czelej, Lublin 2008; 2.

F. Nightingale: „Uwagi o pielęgniarstwie. Profesjonalne towarzyszenie choremu”. Red. Wyd. polskiego: D. Kilańska. Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.

B. Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zahradniczek: „Podstawy pielęgniarstwa”, PZWL, Warszawa 2011.