Jak żyć z astmą oskrzelową?

Rozmowa z dr. n. med. Rafałem Dobkiem z II Kliniki Chorób Płuc, Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

Astma oskrzelowa jest chyba najczęstszą chorobą dróg oddechowych. Jakie są przyczyny astmy oskrzelowej?

Astma jest rzeczywiście jedną z najczęstszych chorób płuc; szacuje się, że obecnie na świecie jest około 350 milionów chorych. Jest to niezwykle zróżnicowany zespół chorobowy składający się z licznych fenotypów, mówiąc prościej odmian astmy, które cechują się różnym przebiegiem klinicznym czy rodzajem zapalenia. Trudno w prosty sposób odpowiedzieć na pytanie o przyczyny astmy. Z punktu widzenia pacjenta ważne są czynniki wywołujące napady duszności i zaostrzenia. U chorych na astmę alergiczną przyczyną duszności może być kontakt ze swoistym alergenem, u chorych z astmą aspirynową – przyjęcie aspiryny lub leku przeciwbólowego z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. U prawie wszystkich pacjentów astma zaostrza się w czasie infekcji wirusowych, w kontakcie z dymem i innymi zanieczyszczeniami powietrza, czasem po wysiłku fizycznym. Cechą astmy jest nadreaktywność oskrzeli, czyli ich gotowość do skurczu pod wpływem działania nieswoistych czynników fizycznych lub farmakologicznych. Mówiąc prościej: dym lub zanieczyszczenia powietrza są dobrze tolerowane przez ludzi zdrowych, natomiast u chorych na astmę mogą spowodować ciężki napad duszności. Identycznie działa dym papierosowy.

Jakie są objawy astmy oskrzelowej, czym powinniśmy się zaniepokoić? Kiedy udać się do lekarza?

Najczęściej pierwszym objawem astmy jest napad duszności z „graniem w piersiach”. Duszność występuje w godzinach nocnych lub wcześnie rano, czasem także po wysiłkach fizycznych. U wielu chorych jest to objaw bardzo nieprzyjemny, alarmujący, czasem nawet stwarzający poczucie zagrożenia. Nikt, kto nie doświadczył osobiście uczucia duszności, nie zrozumie chorego z dusznością. Oczywiście, pacjent powinien zgłosić się do lekarza niezwłocznie po pojawieniu się duszności, niezależnie od tego jaka jest przyczyna tego objawu. Musimy pamiętać, że duszność jest objawem wysoce niespecyficznym; występuje nie tylko w bardzo wielu chorobach płuc, ale także w przebiegu chorób układu krążenia, nerwowego, a nawet może być objawem wzmożonego napięcia emocjonalnego czy choroby psychicznej.

Rozumiem, że leczenie zaczynamy od udania się do lekarza POZ i co dalej powinno się wydarzyć, żeby potwierdzić lub wykluczyć astmę oskrzelową?

Lekarz POZ może i powinien rozpoznać astmę, jeżeli objawy w wywiadzie i badanie przedmiotowe są typowe. Do rozpoznania i rozpoczęcia leczenia nie ma potrzeby wykonywania spirometrii ani konsultacji specjalistycznej. Oczywiście, konieczna jest diagnostyka różnicowa, co najmniej na podstawowym poziomie. Pacjent powinien samodzielnie w domu wykonywać pomiary szczytowego przepływu wydechowego (PEF). Duże wahania dobowe PEF przemawiają za rozpoznaniem astmy. Rolą lekarza POZ powinna być również edukacja chorego w zakresie unikania czynników ryzyka i przede wszystkim obsługi przepisanych inhalatorów. Z doświadczenia i badań klinicznych wiadomo, że bez prawidłowego przeszkolenia większość pacjentów nie stosuje inhalatorów poprawnie. Konsultacja specjalistyczna jest wskazana w przypadku astmy trudnej i ciężkiej. Szczególną grupę stanowią pacjenci kwalifikowani do leczenia biologicznego, które umożliwiło uzyskanie kontroli nawet u chorych na ciężką astmę.

Czy ta choroba wyklucza nas z normalnego funkcjonowania?

Absolutnie nie. Celem leczenia jest uzyskanie kontroli astmy, czyli utrzymanie stanu zdrowia na poziomie zdrowych rówieśników. Chorzy na astmę mogą i powinni być aktywnie fizycznie. Mało tego, wśród profesjonalnych sportowców jest wielu chorych na astmę.

Jeżeli lekceważymy objawy, czy choroba może się pogłębiać i czym może grozić?

Astma powinna być systematycznie leczona. W przypadku zaniechania leczenia narasta proces zapalny w dolnych drogach oddechowych. U chorego mogą pojawić się ciężkie, nawet zagrażające życiu, napady duszności. Typową konsekwencją jest też nieodwracalna przebudowa oskrzeli, czyli tzw. „remodeling”.

Na czym polega leczenie astmy?

Ogromne znaczenie ma edukacja i ograniczenie czynników ryzyka. Astma, nawet bardzo łagodna jest od samego początku chorobą zapalną. Oznacza to, że pacjenci powinni stosować leki przeciwzapalne (przede wszystkim wziewne glikortykosteroidy – wGKS) od samego początku choroby. Obecne zalecenia zawarte w raporcie GINA 2021 zalecają jako preferowaną metodę terapii podawanie kombinacji wGKS z lekiem rozszerzającym oskrzela – formoterolem – w leczeniu podtrzymującym i doraźnym. Takie postępowanie zabezpiecza przed przyjmowaniem wyłącznie leków bronchodylatacyjnych bez terapii przeciwzapalnej. Niezwykły postęp dokonał się w leczeniu astmy ciężkiej. Dzięki lekom biologicznym możemy w wielu przypadkach uzyskać kontrolę ciężkiej astmy i ograniczyć albo zupełnie odstawić kortykosteroidy systemowe czyli przyjmowane doustnie.

Jak reagować – co zrobić – w przypadku napadu astmy? Co może zrobić chory, a co może zrobić osoba zdrowa na ulicy by pomóc osobie z atakiem astmy?

Chory na astmę powinien mieć zawsze przy sobie lek z grupy SABA – krótko działający lek rozszerzający oskrzela. Z reguły inhalacja 2-3 dawek takiego leku wystarcza, by opanować duszność. W razie braku efektu osoby z najbliższego otoczenia powinny wezwać pogotowie ratunkowe. Napady astmy, na szczęście coraz rzadziej, mogą mieć dramatyczny przebieg i nawet być przyczyną zgonu chorego.

Czy astmę oskrzelową da się całkiem wyleczyć?

Astma jest chorobą przewlekłą. Z reguły utrzymuje się przez całe życie, ale można zapomnieć o jej objawach stosując leki systematycznie. W przypadku niektórych fenotypów astmy możliwa jest wieloletnia remisja choroby.

Czy możemy coś zrobić, aby ograniczyć ryzyko zachorowania na astmę oskrzelową?

Najważniejsze znaczenie ma jakość powietrza atmosferycznego. Zanieczyszczenia, w tym szkodliwe gazy, dymy i spaliny samochodowe powodują pogorszenie przebiegu astmy.

Czy chorzy na astmę powinni podjąć jakieś szczególne działania, środki ostrożności w czasie pandemii COVID-19? Czy jest ona czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19?

Astma łagodna i umiarkowana nie są czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. U chorych na astmę ciężką, zwłaszcza leczonych doustnymi glikokortykosteroidami, COVID-19 może stanowić zagrożenie. Najważniejsze dla chorych na astmę jest systematyczne przyjmowanie leków zgodnie z indywidualnym planem leczenia.

W ramach programu #ZdrowieDlaPłocka do dyspozycji zainteresowanych czytelników są dwie infolinie telefoniczne:

– onkologiczna (22) 546 33 77

– pulmonologiczna (22) 431 23 50

Więcej o programie PKN ORLEN i jednostek medycznych #ZdrowieDlaPłocka można dowiedzieć się na stronie www.zdrowiedlaplocka.pib-nio.pl